شمیم گل نرگس

غفلت» سرچشمه اصلی بدبختی ها
در نخستین آیه، به معرفی گروهی از بدترین افراد انسان پرداخته شده؛‌گروهی كه شاید بدتر از آنان در میان انسان ها یافت نشود كه درباره اوصاف آنها می فرماید:«ما بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم، آنها دل ها (و عقل هایی) دارند كه با او چیزی درك نمی كنند و چشمانی دارند كه با آنها نمی بیند و گوش هایی دارند كه با آن نمی شنوند. آنها همچون چهارپایانند، بلكه بدترند. آنها همان غافلانند؛وَ لَقَد ذَرَأنا لِجَهَنَّمَ كَثیرا مِنَ الجِنَّ وِ الِانسِ لَهُم قُلُوبٌ لایَفقَهُونَ بِها وَ لَهُم اَعیُنٌ لایٌبصِرُونَ بِها وَ لَهُم آذانٌ لایَسمَعوُنَ بِها اُولئِكَ كَالَانعامِ بَل هُم اَضَلُّ اُولئِكَ هُمُ الغافِلُونَ»[1]
در این آیه عامل نهایی بدبختی این گروه دوزخی را «غفلت» شمرده است. غفلتی كه از ترك اندیشه و نداشتن چشم باز و گوش شنوا حاصل شده و انسان را به مرحله ای حتی فروتر از چهارپایان سقوط می دهد. زیرا اگر چهارپایان غافلند، استعداد غفلت زدایی را ندارند، ولی اگر انسان با داشتن منبع آگاهی در غفلت غوطه ور شود، به طور قطع از چهارپایان هم كمترند.
مفهوم آیه بالا این نیست كه خدا گروهی را به اجبار به دوزخ می فرستد، بلكه همان گونه كه در آیه با صراحت آمده، دوزخی شدن آنان از ناحیه خودشان است، چون به آنها عقل داده شده ولی به كار نمی بندند، چشم گوش دارند، اما با آن حقایق را نمی بینند و نمی شنوند.
پس هر چه هست از ناحیه خود آنها است، منتهی خداوند حكم مشروطی دارد و آن این كه: كسانی كه استعدادهای خدادادی را به كار نگیرند، سرنوشتشان آتش دوزخ است! و حصول این شرط بستگی به اراده خود انسان دارد.
در دومین آیه سخن از كافران در آستانه رستاخیز است. در آن هنگام كه وعده خدا نزدیك می شود، چنان وحشتی سراسر وجودشان را فرا می گیرد كه چشمانشان از حركت باز می ایستد و در این جاست كه فریاد آنها بلند می شود كه:«ای وای! بر ما، ما از این صحنه در غفلت بودیم، بلكه ظالم و ستمگر بودیم؛ وَاقتَرِبُ الوَعدُ الحَقُّ فَاِذا هِی شاخِصَهٌ اَبصارُ الَّذینَ كَفَرُوا یا وَیلَنا قَد كُنّا فِی غَفلَهٍ مِن هذا بَل كُنّآ ظالِمیِنَ »[2]

1)اعراف 179

2)  انبیا 97